Tore Syvert Haga
Student By- og Regionsplanlegging, ILP, UMB

I ytre by blir eplehagane bygde igjen, og naboane ristar på hovudet, og mister ettermiddagssola på halve terrassen. I indre by, på dei nye bustadutbyggingsprosjekta som i media blir omtala som framtidas slum, reiser det seg bygningar kor sola nesten aldri skin, som gråbeinsgardane Rudolf Nilsen skreiv om.

Forandringane blir skylda for å vera fortetting, og mange er anten veldig for eller veldig mot dette. Det kan trengast ei opprydding i omgrepa som blir nytta. Fortetting kan nemleg vera så mangt.

For det fyrste er det viktig å skilja mellom fortetting innanfor eksisterande bustadområde, og utbygging av bustadar i område kor det tidlegare ikkje var bustadar. Det siste er typisk for prosjekt som Kværnerbyen, og Waldermars Hage. Det kan vera mangt og mykje å seia om denne type utbyggingar, men eg vil ikkje gjera det her i denne artikkelen.

Småhusområde

Her vil eg konsentrera meg om fortetting i form av bygging av fleire bustadar i område som i utgangspunktet er dominerte av bustadar. Fyrst og fremst vil eg skriva om fortetting i småhusområde.

Småhusområda i byar som Oslo ligg stort sett utanfor det tradisjonelle sentrumet. I tidlegare tider låg dei eit stykke utanfor byen. Tomteprisane var låge, og det var nok av plass. Det blei bygd forskjellige former for småhus. Jo lengre tilbake, jo større andel einebustadar.

Ofte blei desse lagt midt på tomta, sånn at dei var sikra grei avstand til naboen, og sol til alle kantar. Etter kvart som byane har vakse, og tomteprisane i småhusområda har stege, har det blitt aktuelt å bygga ut tettar i småhusområda. Dei ligg i dag som lite utnytta område, utanfor den tette bystrukturen. Grovt sett kan fortettinga av småhusområda gjerast på tre ulike måtar.

Eplehagefortetting

For det fyrste kan du dela ei tomt og bygga ein ny bustad på den nye tomta, såkalla eplehagefortetting . Dette gjev dobbelt så mange bustadar som før. Eit problem med denne type tiltak er at, med mindre tomta i utgangspunktet var veldig stor, blir det relativt dårlege uteområde for både det nye og det gamle huset.

Plasseringa av hovudbølet midt på den opphavelege tomta gjer at det går meg mykje areal til små hagestubbar, utan at det blir nokon større, samanhengane uteområde. I nokre tilfelle må ein laga ein ny oppkjørsel til det nye huset, noko som òg spis av hagen.

Småhusfortetting

For det andre kan ein riva den eksisterande bustaden, og bygga nytt innanfor tomta, eventuelt inkludert ei nabotomt. Då får ein høve til å planlegga frå grunnen av, og plassera dei nye bustadane på ein måte som gjev betre uteareal av lik byggetomt. Dessutan kan einebustadar erstattast av rekkehus, tomannsbustadar eller andre meir rasjonelle småhustypar. Ein kan kalla det fleirhusfortetting.

Denne type utbyggingar kan auka talet på bueiningar langt meir enn eplehagefortetting, men gjev framleis mykje dårlegare utnytting enn det er i bymessige strok.

Bymessig fortetting

For det tredje kan ein fortetta bymessig, gjennom å erstatta småhusa med bygardar eller forskjellige former for blokker. Dette føresett planlegging over fleire tomter, og ei generell oppgradering av veg- og kloakknett.

I praksis medfører bymessig fortetting at området sin karakter blir grunnleggande forandra. Mengde bueiningar går kraftig opp, og det kan bli grunnlag for eit betre kollektivtilbod som fylje av det auka passasjergrunnlaget. Forstaden blir by.

Det kan bli by med god kvalitet på uteromma, som Grünerløkka etter byfornyinga, eller det kan bli by med dårleg kvalitet på uteromma og bustadar, som ein del av dei nye byggeprosjekta i bykjernen. Reguleringsplanen og politisk vilje til styring avgjer.

Kva skjer?

Det skjer ganske mykje eplehagefortettig, litt rekkehusfortetting og nesten ingen bymessig fortetting. Det er mange grunnar til det. For det fyrste hindrar gjeldande reguleringsplanar, som Småhusplanen, høg grad av utnytting.

For det andre krev rekkehusutbygging, og i endå større grad bymessig foretting, samarbeid, planlegging og gevinstdeling over fleire tomter. Få aktørar har kapital nok til å gjennomføra bymessig fortetting. Risikoen er dessutan større. Går prosjektet skeis, kan du tapa mykje. Går eplehagefortetting skeis, er tapet mykje mindre.

Kva bør skje?

Skal ein ta måla om berekraftig utvikling og om å auka bustadsproduskjonen i pressområde, er det soleklart at bymessige fortetting er best, medan eplehagefortetting er mindre bra. Skal ein redusera bilbruken i byområda, må fleire bu i område med veldig god kollektivdekning. Å ha god verkeleg god kollektivdekning i spreidtbygde småhusområde, kostar mykje og gjev lite. Publikumsgrunnlaget er for svakt.

Bymessig fortetting vil òg auka talet på bustadar kraftig, noko mange har etterlyst for å dempa veksten i bustadprisar. Dei nye bustadane blir ikkje akkurat billige, men fleire bustadar på ein marknad burde i utgangspunktet dempa prisane likevel. Ein annan skilnad er at medan eplehagefortetting, og i nokon grad rekkehusfortetting, fyrst og fremst vil gje nye bustadar som få fyrstegongsetablerer eller økonomisk vanskelegstilte har råd til, vil bymessig fortetting opna for eit større sosialt og etnisk mangfald i småhusområda.