Vi er fortsatt med Nora på sin dannelsesreise gjennom Italia. Forrige uke var vi blant annet i Venezia og Pesaro. I siste del av Noras reisebrev serie skal vi til Salento, Abruzzo og til Tivoli.
Tekst: Nora G. Bækkelund (Doktorgradstipendiat ved Mohnsenteret for innovasjon og regional utvikling (Høgskulen på Vestlandet)
Foto: Nora G. Bækkelund og Fabio Ferrarini
Tinghuset i Lecce: Nye Lecce står i sterk kontrast til gamlebyen. Her pryder Falcone og Borsellini tinghuset. Foto: Nora G. Bækkelund
Salento, 21.-24. juli
Toget til Lecce startar 20 minutt etter skjema frå Pesaro. Det ser ut til å vera heilt normalt, for fleire passasjerar møter opp 5 minutt etter opprinneleg avgangstid. Kanskje skilnaden mellom nord- og sør-Italia faktisk er så stor som dei seier? Etter kvart som me tøffar sørover vert det varmare. Eg er klam på ryggen. Det syner seg at ventilasjonsanlegget ikkje fungerer.
I det me stig ut av toget slår varmen imot oss. Det er få menneske i gatene i Lecce, for dei som kan held seg innandørs mellom tolv og fire. På kvelden syner det seg likevel at Lecce er ein liveleg, for ikkje å sei overbefolka by. Me hadde håpa å gå ut og finna på noko moro, som for eksempel å dansa litt, på laurdagskvelden. Den gang ei. Gatene er knapt nok framkomelege. Byen er full av turistar, småbarnsforeldre og folk i pent antrekk. Ei øl eller ein spritz kostar like mykje som i Milano, om ikkje meir, og me forstår verkeleg ikkje kvar lokalbefolkninga går for å eta, drikka og ha det moro. Turismen har brakt med seg arbeidsplassar til ein region som treng det sårt (meir om det seinare), men det har sin pris. Som i Venezia er sentrum i Lecce endra til det ugjenkjennelege. Me høyrer få innfødde (dei har ei dialekt me umogleg kan ta feil av), og det ser ut til at berre dei rikaste oppheld seg i byens historiske sentrum på ein laurdagskveld. Magekjensla seier meg at lokalbefolkninga er fortrengd av turistane, men det er ikkje sikkert. For alt eg veit har folk dradd til slektningar på landet eller på kysten, og nyt no ein betre middag medan turistane betaler dyrt for pommes frites rett frå frysaren. Lat oss håpa det er slik det heng saman…
Me kjem oss ganske greitt rundt i Salento med buss, for bussane går nettopp til dei stadene me har lyst å vitja: Små byar på kysten som kan by på vakker arkitektur og bading frå klipper. Eg sit med beina i Middelhavet og småles i boka til Ha-Joon Chang. I kapittelet om økonomisk utvikling i Afrika freistar han mellom anna syna at klimatiske faktorar ikkje er nokon god forklaring på den dårlege økonomiske utviklinga frå 80-talet av. Han nyttar dei Skandinaviske landa og Italia som eksempel, og skriv at sør-Italia har eit svært tørt og varmt klima, og lenge var plaga av tropiske sjukdommar, men at Italia likevel er eit velståande land. Han kunne knapt ha vald eit meir uheldig eksempel! I Italia finst enorme skilnadar mellom ulike regionar, særleg mellom nord og sør. I nord- og sentral-Italia kan ein dra nesten kvar som helst med toget. Sør, både på tåa og hælen, er transportnettet meir sparsamt. For å koma seg rundt i innlandet treng ein bil, og vegane har kunn eitt felt. Helsestellet er heller ikkje det same. I løpet av dei siste to åra har me møtt mange uheldige menneske som reiser til Milano eller områda rundt for å gjennomføra operasjonar og kreftbehandling.
Frå slutten av 50-talet av flytta massar av sør-Italienarar til industribyane i nord. Søringane vart upopulære, litt som nordlendingar i Oslo. Dei snakka så høgt og uforståeleg, bråkte mykje og haldt det ikkje reint rundt seg, sa folk. Ikkje kan dei folkeskikk heller, og dessutan luktar dei rart. Partiet Lega Nord, no leia av Matteo Salvini, vart oppretta med det mål å gje nord-Italia større autonomi slik at dei kunne sleppa å ta imot så mange folk frå sør og senda så mykje pengar sørover for å utbetre infrastruktur og slikt noko. Motsetnadane har dempa seg sidan 60-talet, og Lega Nord sankar no stemmer frå innvandringskritsike veljarar i heile Italia. Unge italienarar frå sør flytter framleis til nord for å arbeida, men dei som flytter i dag er færre, har fullført grunnskulen og veit å gjera seg forstått på italiensk. Likevel heng den nedsetjande nemninga “terrone” ved, brukt om folk frå Roma og sørover.
Medan me ventar på bussen frå Santa Maria di Leuca, det sørligaste punktet på hælen, høyrer me ein kar som ropar «hai due euro?». Aksenten er ikkje til å ta feil av. Fyren kjem frå Lombardia (Milano-området) og roper til kona for å høyra om ho har myntar til parkeringsautomaten. Fabio og søskenbarnet, som òg la ferien til Salento i år, blir litt flaue. «Herregud. Me frå nord er dei nye terroni. Berre høyr og sjå korleis folk frå Lombardia, for ikkje å snakka om Veneto, oppfører seg! Dei snakkar høgt, er uhøflege og veit knapt nok kvar Brennerpasset er.» Og ja, eg kan ikkje sei at dei tek heilt feil, for Salentinarane er venlege og høflege, og byane me har sett er reine og ryddige. Lange blikk og plystring etter damene har eg heller ikkje sett noko til, så kva som skulle vera så ille med å koma herifrå kan eg ikkje forstå. Kanskje utanom alle dei halvferdige villaene ute i olivenlundane, då. Kvitvasking av pengar kan eg ikkje så mykje om, men så mange halvferdige hus har eg aldri sett nokon annan stad. Det er neppe tilfeldig at ein har vald å henga opp eit digert banner med foto av dommarane Falcone og Borsellini (google it!) på tinghuset i Lecce.
Abruzzo, 25.-27. juli
Abruzzo er staden å dra til dersom ein ynskjer å bestiga eit høgt fjell, vitja ekte middelalderlandsbyar eller eta mykje og god mat til ein billig penge. Det bør nemnast at tindebestiging ikkje er ein passande sommaraktivitet. Det blir for varmt, noko me kanskje burde ha gjetta oss til etter å ha kjend på varmen i mange veker. Etter ein svett og ikkje så veldig vellykka fjelltur ender me såleis opp langs landevegen, og vel å haika til nærmaste landsby. Sjølv om me er skikkeleg på bygda er det ikkje lett å få haik. Etter eit kvarters tid stoppar ein bil med knust frontlykt, og ein diger kar stig ut av bilen. «Hopp inn», seier han. «Eg skal berre fylla opp denne vassdunken, så køyrer me mot Pacentro.» Fyren syner seg å vera hyggeleg. Han kjem frå Albania og arbeider som malar, har budd i Sulmona i 25 år og har eit lite stykke land med høns, geiter, duer og ein rottweiler.
Abruzzo: Før me måtte snu på grunn av varmen fekk me denne utsikta mot Maiella. Foto: Nora G. Bækkelund
Me kjem oss trygt til Pacentro, landsbyen Madonna stammar frå. Pacentro er definisjonen av pittoresk, så me kunne ikkje ha vore heldigare med haikinga. Når det kjem ein skur søker me ly på ein kafé, ein slik stad der eldre menn møtest for å spela kort og ein lettare overvektig gut i 12-årsalderen kjem for å kjøpa ein croissant og ei flaske is-te. Me får tak i bussbillettar for å koma oss attende til Sulmona, og forhøyrer oss om kvar bussen går frå. Den kjem ikkje presis, og ikkje 5 minutt forsinka. Når klokka bikkar 18.40, tidspunktet då bussen skulle ha ankome Sulmona, innser me at den ikkje kjem til å koma. Me nyttar tommelen ein gong til. Denne gongen vert me plukka opp av ein stor kvit bil med lasteplan. Sjåføren heiter Gabriel, kjem frå Belarus og driv eit entreprenørselskap. Han har budd i Pacentro i 11 år og seier han har fire utanlandske tilsette og fem italienske, men at han jamt over ikkje er særleg nøgd med italienarane. Det er ikkje vanskeleg å blanda sement og køyra trillebåre, så her står det på innstilling og innsats, meiner han. Så ja, kanskje den kjende forteljinga om billeg utanlandsk arbeidskraft òg har ei anna side?
Tivoli, 28. juli
Tivoli er siste stopp på reisa. Tivoli ligg ein times togtur frå Sulmona i aust, eller frå Roma i vest, og er nett slik me ser for oss Italia: Smale gater, steinhus, ruinar av gamle tempel, villaer, kyrkjer, olivenlundar, vinmarker med meir. I likskap med resten av Italia (muligens med unntak av enkelte fjellandsbyar), vaknar Tivoli til liv etter solnedgang. På feriens siste kveld ramler med over ein gratiskonsert med Enrico Capuano med band på Piazza Rivarola. Dei spelar italiensk folk-rock, og har tolka folkemusikk frå store delar av Italia. Ein kunne knapt nok oppsummert rundreisa betre, for dei ulike stilane får fram både skilnadane og likskapane mellom dei mange områda i Italia. Eg tør påstå at skilnadane nesten er større enn likskapane. For eksempel er det gode grunnar til at dialekt ikkje er gjengs valuta i Italia: Nokre dialektar er nesten ulike språk, både når det gjeld ord, tonefall og grammatikk. Medan dialektane i Salento har påverknad for eksempel frå gresk og arabisk, har napolitansk ein grammatikk som liknar meir på spansk, medan dialektane i nord-aust har kraftig påverknad frå serbisk, kroatisk og tysk. Og dette gjeld sjølvsagt ikkje berre språket, men måten folk lev på. For eksempel et ikkje folk i Salento middag før klokka ti, medan vanleg middagstidspunkt i Lombardia er klokka sju.
Tivoli: Elva som gjekk i dette gjelet har blitt flytta til eit anna løp, og det gamle elveløpet har blitt ein
fantastisk geologisk park med grotter og andre formasjonar som vatnet har skapt. Foto:Fabio Ferrarini
Kva er så Italia? Ei blanding av alt det som finst rundt, pluss noko eige eg ikkje heilt greier å definera. Italia både heng saman og heng ikkje saman, fungerer og fungerer ikkje. Kanskje burde Italia ha vore ein føderalstat heller enn nasjonalstat? Eller kanskje ein berre finna seg i at ei befolkning på 60 millionar menneske på mange måtar har lite til felles, og at variasjon er normalt og gjer livet vakrare og meir interessant.